Pénnä e martiéllə

Filippo Di Giacomo

«Cumba Pié’, t’haggə purtètә ‘u guagnəniéllə, mó piénzəcə tu, tiénəhə nu muzzəkə a frénə, mә raccumànnә! Quillә ‘u fәténdә jé troppә attacchètә allu juókә e alla skóhә nonnә vó fè benә: fè suhә cummeddijä, è dittә ‘u maghéstrә. A hàtә juornә co’ ‘na vírәghә ha ruttә ‘a kèpә; u vi’: sә vidә angórә ‘a césä. ‘U fènә dәspәrè ‘u pòvәrә crәstәjènә! Quannә c’erә ‘a bәnàrmә du tètә jèrә kiú adukètә, tandә ca c’érә affәzziunètә e non pәglièvә mèjә pahètә. Mo,’ comә vogliә fè? ‘U pésә d’a famigliә jé tuttә sopә ‘i spallә méjә: ‘a kèsa, híškә, ‘a hәssíjä…e li vәkkiàsәmә d’i gendә mejә, màmmәmә e attànәmә, ca vónә kutturijètә. Tiembә pi’ guagnunә nonnә gaggә: i dujә kiù grannә aggә misә a furésә cu’d’àvәtә; e la fémmәnә mә dè ‘na mènә nda kèsa. A gh’jllә, mo’, tu hassә a té: mә raccumannә, cumba Pié’, ‘mbàrәhә nu pikkә ‘i ducazzәjónә, fé ‘a partә du tètә, e sә cә vónә ‘i pahètә non tә fè scrúpәhә, vәttәkәjèhә!» Ha raccummannètә Marijä.

«Stattə skujtètə, cummè» -ha rәspuostә cumba Pietrә – «tra nu pèrə ‘i mísə Fuhəciuzzə cangə d’u ciéhə alla tarrə e sə mbèrə a fè ‘u surdètə. J’sàccə adumè purə ‘i ciuccə ca non bònə purtè ‘u mmastə» Ed é mənètə n’ukkiètə allu guagnəniellə.

Fuhəciuzzə sa rәríjә sutt’i baffә.

«Nonn’u fè arrabbәjè a cumba Pietrә, ca sәnó quannә tuòrnәsә alla kèsa, piéskǝsǝ! M’héjә capítә?» Ha dittә allu figliә, Maria, k’a vocǝ mǝnazzósä. Po’sə n’è gh’jutə skuitètə coll’ànəmä mbècə comə a gh’unə ca s’è caccètə nu pənziérə grannə pə nghèpə. Fuhəciuzzə non vədíjə h’órə də sə míttə a furgijè: «Cumba Pié’, k’èggia fè?»

«Mbrímə, t’hèjä mbarè ca mó non songhə kiú cumba Piétrə: mó songhə ‘u mastrə e quannə tə rəvuolgəsə a mmé hèja dicə: somá! Hejә capítə?»

«Sí sí, cumba Pié’, somá »

«Niéndə cumba Pié’: suhə somá.»

«Vabbuònə, somá.»

«Brèvə! Mo’ jèmə d’accòrdə.»

«Somá, hèggia j’ a pəscè.»

«Non sə dícə: hèggia j’a pəscè; sə dicə: pozzə j’ a fè nu bəsògnə? No, Fuhəciuzzə, non gə puoiә j’: vè girə nu pikkə ‘u màndəcə.» Fuhəciuzzə, mmécə də j’ a gərè ‘u mandəcə, è pəgliètə ‘a vijä d’a portə ed é fijútə a pəscè. Quannə è turnètə, ‘u mastrə ha lləscètə ‘u píhə e Fuhəciuzzə s’è mísə a kiangə. «A què non sə kiàngə: puhìzzətə ‘u nèsə e vè gh’jnghijə ‘na buttígliə ‘i g’acqua fríškə alla fundènə d’u prəsədèndə: héja turnè com’u hambə sə nó pígliəsə ‘u riéstə». ‘U mastrə ‘u cummannèvə g’una condənuazziònə: mittə ‘i carəvúnə allu fuokə; pigliə ‘u sikkiə; ténə ‘a cudə allu ciuccə; fè quistə, fè quillə e sə non gubbədívə ‘i mappəhúnə nd’u kuzzéttə e li stambètә ndi grippә du kuhә fəškávənə comə ‘u viendə a tuttә hórә. Fuhəciuzzə non cә facijә kiù accadénzä: s’i pәglièvә comә fússәnә cәrèsә: non kiangijә e non dәcijә niendә alla kèsa.

Nd’a dujə o tre mísə avíjə arrəvəndètə n’atu crəstəjènə. Alla skohə ciavíjə abbandunètə e non gh’jvə manghə a gh’jukè kiú colli cumbàgnə. ‘A séra, appénə skapuhèvə, sə rəcuglívə stanghə e struttə e tuttə mbruscənètə, mәnèvә ‘nguorpә zzo’ ca truvèvә nda skafәharéllä e pó’ sə nə jvə a curkè, k’a matínä appriéssə, primə ‘i fè juornə, avija j’ a grapí ‘a forgiä. ‘Avijә arrәvәndètә dә pikkә paróhә e non facijә arrabbijè manghә kiù ‘a mammә. Maríjə jérä cundéndä ca vədíjə cu figliə s’avíjə addrəzzètə ‘a kèpə e ca sə mbarèvə ‘u məstiérə com’u viéndə. «N’atu pèrä d’annə» dəcíjə ‘u mastrə alli crəstiènə, «quissallò mə fríkə pur’a mmé.» E non sə sbaglièvə. A quinnəciànnə, Fuhəciúzzə jérə già nu mastrə fattə: sapíjə fè tuttə: arètə, zappə, ‘ccéttə, sciamarrə; fərrèvə ‘i cavallə e, quannə avíjə tiémbə, sə dəvərtívə a fè ‘na púmä, nu pírə, ‘na pénnəhä ‘i g’uvä e g’atə cundəciéllə də fiérrə k’arriahèvə alli crəstəjènə.’Na votə é fattə na muskə k’u martiéllə e‘n’ha dètə a Mənəkùzzə, ‘u figliə zínnə d’u mastrə.«Tiénə», ha dittə, «pòrtänníhə a tètä tujə e dícəhə k’ajangappètə allu vuòhə.» Quannə h’a bistə, ‘u mastrə é rumàstə attassètә. Goramèjə ‘u məstiérə ‘u sapíjə a məmòrijə e s’é mísə a forgiä pə kundə sujə, mastə Fuhícə. S’é fattә ‘na bellä clijndéhä e s’é misә purə angúnä hìrä da partə pə sə nzurè. ‘A fatighә nonn’i manghә. Stè suhә nu pikkə kurrívə ca non zə sèpə fè ‘i cúndə ka pénnä. Zartə vótə s’annarbacéjə e dícə: « Sə mə nascə ‘nu figliə, quand’è vérə ddíjə, purə se non gə vó’ gh’j’, ciaggia strascәnè ki rekkiə stuortə alla scohä!»

Glossario

Pénnä e martiéllə : Penna e martello

-‘a césä.: la cicatrice

-a bәnàrmә: la buonanima

-du tètә : del papà

-híškә: piccolo appezzamento nei pressi del fiume Sinni.

-i vәkkiàsәmә d’i gendә mejә: i vegliardi dei miei genitori

-acchәdútә: accuditi

-‘a hәssíjä: la liscivia: bucato

-aggә misә a furésә cu’d’àvәtә:.li ho messi a servizio da un colono. (Stanno al sicuro)

-vәttәkәjèhә!: dagli le botte!

-Stattə skujtètə: sta’ tranquilla, non avere pensieri.

-Adumè: domare

-‘i ciuccə ca non bònə purtè ‘u mmastə: i ciuchi che non vogliono portare il basto (compar Pietro ha paragonato Feliciuzzo a un ciuco ribelle)

–Ed é mənètə n’ukkiètə allu guagnəniellə: E ha lanciato un’occhiata (significativa) al bambino

–Fuhəciuzzə sa rәríjә sutt’i baffә: Feliciuzzo se la rideva sotto i baffi. (la battuta lo fa sorridere )

– piéskǝsǝ: le buschi!

-s’è caccètə nu pənziérə grannə pə nghèpə:

(Maria) s’è tolto un grande peso ( perché crede di aver trovato

la migliore sistemazione per il figlio)

–a furgәjè: ad armeggiare

–somá: signor maestro

-ha lləscètə ‘u píhə: gli ha lisciato il pelo. (picchiato)

(Compar Pietro, a scanso di equivoci, si fa subito conoscere come bravo“domatore”)

-fundènə d’u prəsədèndə: “fontana del presidente”. (rinomata per la freschezza dell’acqua.

-‘i mappəhúnə nd’u kuzzéttə e li stambètә ndi grippә du kuhә fəškávənə comə ‘u viendə a tuttә hórә: gli schiaffoni sulla nuca e i calci nel sedere fischiavano come il vento a tutte le ore.

-Fuhəciuzzə non cә facijә kiù accadénzä: Feliciuzzo non ci faceva più caso

-s’i pәglièvә comә fússәnә cәrèsә: se li prendeva come fossero ciliegie

-e non dәcijә manghә niendә alla kèsä: e non diceva manco niente a casa (Prenderle stoicamente e tacere. Le percosse facevano parte dell’educazione spartana di quei tempi ed erano ritenute il mezzo più idoneo per “forgiare” il carattere)

–avíjə arrəvəndètə n’atu crəstəjènə: era diventato un altro: (aveva subíto una trasformazione caratteriale. La “cura” di compar Pietro evidentemente era collaudata: produceva subito i suoi effetti.)

-Alla scohə ciavíjə abbandunètə e non gh’jvə manghə a gh’jukè kiú colli cumbàgnə : La scuola non gli interessava più e neanche il gioco (cose da bambini)

-skapuhèvə: smetteva di lavorare

–tuttə mbruscənètə: tutto impiastricciato

–mәnèvә ‘nguorpә zzo’ ca truvèvә nda skafәharéllä: mangiava quel che trovava nella scodella (indifferentemente, senza fare storie)

-mə fríkə pur’a mmé: supera anche me!

-attassètә: senza fiato

-pikkə kurrívə: un po’ irritato

-s’annarbacéjə: s’innervosisce

-ciaggia strascәnè k’i rekkiə stuortə alla scohä!: ce lo trascinerò con le orecchie torte a scuola!