Giuvànnë ‘A Granfòrżë C’èrë na vótë nu mannìsë ca së ĉhjamǽvë Giuvànnë. Nu juórnë spaccànnë i łèvënë s’è mënǽtë na ccëttǽtë e s’è fàttë nu bèllë spàcchë a na gàmmë. Ndramèndë ca së fassciǽvë ‘a fërìtë, a manǽtë accëdìjë tùttë ì mùschë ca s’a bbruchëłjàvënë; all’ùtëmë è cundǽtë cinghëcjéndë mùschë muórtë pë ndèrrë. Quànnë s’è rëcuótë, è scrìttë sópë u mùrë faccëfròndë u pałàżżë d’u rre: “Giuvànnë ‘A Granfòrżë ca co na mǽnë ndùttë a cinghëcjéndë è dǽtë ‘a mòrtë”. U juórnë dòppë u rre ‘ha mannǽtë a ĉhjamǽ. _Dǽtë ca së tàndë fòrtë, _‘ha dìttë, _væ ccìdë ł’Uórchë ca nd’a mundàgnë së màngë tùttë i crëstjǽnë c’attùppë pë nnàndë. Giuvànnë allórë è ĝĝhjùtë àlla mundàgnë e camìna camìnë è ngundrǽtë nu pëcurǽrë. _Addó stæ ł’Uórchë? _ ‘ha ddummannǽtë. _Stæ nda quèlla grùttë; ma che buójë fæ ? Ł’àssëcë jì, ca quìllë të màngë nda nu vëccónë_ è rëspuóstë u pëcurǽrë. _Non të mbavurǽ e vènnëmë tre o quàttë rëcòttë. Giuvànnë è ĝĝhjùtë sópë na timbëcèllë faccëfròndë ‘a grùttë e s’è mìsë a grëdǽ : _ Uórchë, së gǽjë curàggë jéssë dafórë ! _Chë sì ? Che buójë ? _ è rëspuóstë ł’Uórchë. E Giuvànnë co na pàllë ‘i rëcòttë mmǽnë : _ Sònghë Giuvànnë ‘A Granfòrżë ca co na mǽnë ndùttë a cinghëcjéndë è dǽtë ‘a mòrtë e së më ngàżżë të sfragàgnë cómë sta pètrë _ e c’a mǽnë è sfragagnǽtë ‘a rëcòttë. Allórë ł’Uórchë s’è mbavërǽtë e ‘ha ddummannǽtë së së vułìjë mìttë co ĝĝhjìllë. Giuvànnë è ĝĝhjëttǽtë i rëcòttë e è dìttë ca sì. ‘A matìna dòppë ł’Uórchë è pëgljǽtë na żùchë e è ĝĝhjùtë a (l)lèvënë co Giuvànnë. Co na mǽnë è sscëppǽtë dùjë o tre cjérrë e è dìttë a Giuvànnë: _ Jæ, sscèppënë angùnë pùrë tu ! E Giuvànne: _ Nònn’a gǽjë na żùchë ĉĉhjù (l)lònghë ? Accussì c’i ttache tùttë quàndë stë cjérrë e m’i tìrë tùttë a na vótë. Ł’Uórchë è rëspuóstë: _ Nónë nónë, łàssëcë jì së no rëmànghë sènza łèvënë pë tùttë ł’ànnë ca vènënë. N’àtu juórnë ł’Uórchë è vuóstë fæ na scummèssë àllu ruóllë: _ Chi arrìvë ĉĉhjù (l)lundǽnë vìngë cjéndë ducǽtë. È ĝĝhjùtë a pëgljǽ na pètrë ‘i mułìnë e ‘ha mënǽtë cómë da quæ a Sìnnë. _ Mo tòcchë a te_ è dìttë a Giuvànnë. Giuvànnë è šcandǽtë ma sùbbëtë s’è mìsë a grëdǽ: _ Currìtë gèndë dë quìstu mùnnë e quìllë ca Giuvànnë ‘A Granfòrze mènë pë ruóllë na pètrë ‘i mułìnë e accìdë a tùttë quìllë ca ngarrarèjë pë nnàndë. E (l)l’Uórchë: _ Co chi ‘a gǽjë, ca grìdësë tàndë, nònn’u vìdësë ca non c’è nëssciunë! _’A gàggë co quìllë ca stǽnë all’àtu łǽtë d’u mǽrë! Ł’Uórchë allórë è dìttë: _ P’amórë ‘i Ddìjë, łàssëcë jì së no sta pètrë nònn’a truvǽmë ĉĉhjù_ e ‘ha pagǽtë i cjéndë ducǽtë. U juórnë apprjéssë Giuvànnë è vuóstë fæ n’àta scummèssë: _ Tu ca dìcësë dë jèssë tàndë fòrtë, scummëttìmë a chë nzìcchë i jìdëtë ĉĉhjù nfùnnë nda na cèrsë. _ Accèttë_ è rëspuóstë ł’Uórchë_ e në scummëttìmë n’àtë cjéndë ducǽtë. ‘A nòttë Giuvannë, allammëcciùnë, co nu tràpënë è ĝĝhjùtë a fæ nu bèllë përtùsë nda na cèrsë, ‘ha ghìndë ‘ì rëcòttë e ‘ha cumëgljǽtë co nu pìcchë ‘i scòrzë stèssë ‘i cèrsë. ‘A matìna prjéstë ènnë jùtë a fæ ‘a scummèssë. Ł’Uórchë è pëgljǽtë ‘a fułuvènzë e è nzëccǽtë nd’a cèrsë i jìdëtë e ‘a mǽnë sǽna sǽnë. Giuvànnë allórë è pëgljǽtë ‘a mìrë prècìsë d’u përtùsë e c’è nzëccǽtë i jìdëtë, ‘a mǽnë e mjénzë vràżżë. Ł’Uórchë, sènza dìcë na parółë, ‘ha pagǽtë ì cjéndë ducǽtë ma n’ha mannǽtë ca scùsë ca stǽvë strìttë . Ndramèndë ca Giuvànne së në scënnìjë, ł’Uórchë s’è mìsë a arrużżëłǽ mùrgë e pëšcunàżżë p’u ccìdë e pë s’u cacciǽ pë nnàndë na vótë pë sèmbë. Giuvànnë, ca s’avìjë avëscǽtë ‘a mǽła parǽtë, s’avìjë ammucciǽtë nda na fòrchjë e quànnë è vìstë cadè stu bènë ‘i DDìjë s’è mìsë a grëdǽ: _Che so stë nfrèccë e cavëciarògnë ca càdënë d’u cjéłë ? _Eh (l)la madòšchë !_ è pënzǽtë ł’Uórchë_ Pë quìstë acquǽ i mùrgë e i pëšcunàżżë so nfrèccë e cavëciarògnë. È mègljë c’u chjǽmë e ca m’u tènghë vëcìnë ! Allórë ‘ha chjamǽtë e ‘ha fàttë turnǽ àlla grùttë. Ma tënìjë sèmbë ngǽpë d’u ccìdë. Na nottë, ndramèndë ca Giuvànnë durmìjë è ĝĝhjùtë gàtta gàttë e ‘ha dǽtë na vëttëcǽtë ngǽpë co tùttë i sjénzë. Giuvànnë s’u spëttǽvë, ògnë nòttë së curcǽvë cæpappèdë e àllu pòstë d’a cǽpë cë mëttìjë na chëcùżżë. Quànne è sëndùtë ca s’è sfragagnatë ‘a chëcùżżë è dìttë: _Chë jè ca më gattùgljë ngǽpë e non më fæ dòrmë ? Ł’Uórchë, quànnë è vìstë che pë Giuvannë na vëttëcǽtë ‘i quèlla manère jèrë nu gattuglìzzë ‘i cǽpë, s’è mbavërǽtë angórë ĉĉhjù assǽjë e è dëcìsë: _ Crǽjë ‘u pòrtë ndu vòšchë e ‘u fàżżë pèrdë, accussì ‘i łùpë s’u màngënë. ‘Ha ĉhjamǽtë: _ Giuvà, jàmënë a fæ na cammënǽtë nd’u vòšchë. _Sìnë _ È rëspuóstë Giuvànnë. _Vułìmë fæ a ch’arrìvë prìmë ? _ È dummannǽtë ł’Uórchë. _Së më dǽjë nu pìcchë ‘i vandàggë, pëcchè gǽjë i gàmmë ĉĉhjù (l)luónghë. _Væ bènë! Të dònghë na dëcìnë ‘i mënùtë ‘i vandàggë. Giuvànnë s’è mìsë a cùrrë fìnë a quànnë è ngundrǽtë nu pëcurǽrë. _M’a viènnësë na pèchërë ? _ ‘ha dummannǽtë. S’è accattǽtë ‘a pèchërë e ‘ha sscëvëndrǽtë. Po è sparpagljǽtë da quæ e d’àllǽ i stëndìnë e (l)l’àtë ndrëjuółë e è raccumannǽtë àllu pëcurǽrë: _ Së vènë ł’Uórchë e t’addummànnë, dìcëłë ca pë m’allëggërìsscë m’èggë cacciǽtë stëndìnë e ndrëjuółë e ca po’ sbëgnǽvë cómë u vjéndë. Dòppë djécë mënùtë è arrëvǽtë ł’Uórchë’i gran còrsë: _Èjë vìstë ĝùnë ca currìjë ? U pëcurǽrë ‘ha dìttë ‘i sì e ‘ha cundǽtë u fàttë. Ł’Uórchë: _ Dàmmë nu curtjéllë ca pùrë ji èggia fæ accussì. S’è squartǽtë ‘a pànzë da gàvëtë abbàsscë e (l)l’è cadùtë ndèrrë muórtë stjésë. Giuvànnë, ca s’avìjë ammucciǽtë sópë na ĉhjàndë, è sscjèsë e co nu parìĉĉhjë è trasscënǽtë ł’Uórchë finë àllu pałàżżë d’u rre. U rre, pë rëngrazjamèndë, ‘ha fàttë mangiǽ e vèvë pë tùttë ‘a vìtë. |  Giovanni Granforza C’era una volta un taglialegna che si chiamava Giovanni. Un giorno, mentre spaccava la legna, si è dato un colpo di accetta e s’è procurato un taglio ad una gamba. Mentre si fasciava la ferita, a manate uccideva le mosche che intorno ad essa brulicavano; alla fine contò a terra cinquecento mosche morte Quando rincasò, scrisse su un muro dirimpetto al palazzo del re : ” Giovanni Granforza, con una mano soltanto, a cinquecento ha dato la morte “. L’indomani il re lo mandò a chiamare. _Visto che sei tanto forte _ gli disse _ va’ ad uccidere l’Orco che in montagna mangia tutte le persone che incontra. Giovanni allora andò in montagna e dopo molto camminare incontrò un pastore. _Dove vive l’Orco ? _ gli chiese. _Vive in quella grotta; ma cosa vuoi fare? Lascialo stare, perché quello ti mangia in un solo boccone _ ha risposto il pastore. _Non temere e vendimi tre o quattro ricotte. Giovanni si recò su un’altura di fronte la grotta e si mise a gridare: _ Orco, se hai coraggio esci fuori! _Chi sei? Che vuoi? _ ha risposto l’Orco. E Giovanni con una palla di ricotta in mano: _ Sono Giovanni La Granforza, che con una mano soltanto a cinquecento ha dato la morte e se mi arrabbio ti spappolo come questa pietra_ e con la mano ha spappolato la ricotta. Allora l’Orco ebbe paura e gli chiese se volesse unirsi a lui. Giovanni buttò le ricotte e disse di sì. La mattina seguente l’Orco ha preso una fune ed è andato per legna con Giovanni. Con una mano ha sradicato due o tre cerri ed ha detto a Giovanni: _ Sradicane qualcuno anche tu! E Giovanni : _ Non l’hai una fune più lunga? Così li lego tutti quanti questi cerri e me li trascino tutti in una volta. L’Orco ha risposto: _ No no, lascia stare altrimenti rimango senza legna per tutti gli anni a seguire. Un altro giorno l’Orco ha voluto fare una scommessa al gioco della ruzzola: _ Chi arriva più lontano vince cento ducati. È andato a prendere una macina di pietra da mulino e l’ha lanciata come di qua a Sinni. _Ora tocca a te _ ha detto a Giovanni. Giovanni ha avuto un sussulto ma subito si è messo a gridare: _Fuggite gente di questo mondo e di quello, perché Giovanni La Granforza lancia come ruzzola una macina di pietra da mulino e uccide tutti quelli che lungo il percorso trova davanti. E l’Orco : _ Con chi l’hai, perché gridi tanto, non (lo) vedi che non c’è nessuno! _L’ho anche con quelli che si trovano sull’altra sponda del mare! L’Orco allora ha detto: _ Per l’amore di Dio, lascia stare altrimenti la macina non la ritroviamo più_ e gli ha corrisposti i cento ducati. Il giorno seguente Giovanni ha voluto fare un’altra scommessa: _Tu che dici di essere tanto forte, scommettiamo a chi ficca le dita più in profondità in una quercia. _Accetto _ ha risposto l’Orco_ e ci scommettiamo altri cento ducati. La notte Giovanni, di nascosto, con un trapano è andato a fare un bel buco in una quercia, l’ha riempito di ricotta e l’ha coperto con la stessa corteccia di quercia. La mattina di buon’ora sono andati a mettere in atto la scommessa. L’Orco ha preso la rincorsa ed ha ficcato nella quercia le dita e la mano tutta. Giovanni allora ha preso la mira precisa del buco e ci ha ficcato le dita, la mano e mezzo braccio. L’Orco, senza dire una parola, gli ha pagato i cento ducati ma l’ha mandato via con la scusa che stava stretto. Mentre Giovanni se ne scendeva, l’Orco si è messo a far rotolare rocce e grossi massi per ucciderlo e per toglierselo dinanzi una volta per sempre. Giovanni, che sospettava qualche tranello, si era riparato in una grotta e quando vide cadere questo ben di Dio s’é messo a gridare: _Che cosa sono queste pietruzze e calcinacci che cadono dal cielo? _Per la miseria! _ ha pensato l’Orco _ Per costui rocce e grossi massi sono pietruzze e calcinacci. È meglio che me lo tengo vicino! Allora l’ha chiamato e l’ha fatto ritornare alla grotta. Però aveva sempre in mente di eliminarlo. Una notte, mentre Giovanni dormiva, è andato quatto quatto e gli ha dato una bastonata in testa con forza e decisione. Giovanni, che se l’aspettava, ogni notte si metteva a letto con la testa al posto dei piedi ed al posto della testa metteva una zucca. Quando ha avvertito che la zucca era stata spappolata ha detto: _Chi è che mi solletica in testa e non mi fa dormire? L’Orco, quando ha visto che per Giovanni una bastonata di quella maniera era un solletico alla testa, ha avuto ancora più paura ed ha deciso: _ Domani lo conduco nel bosco e lo faccio perdere, così i lupi se lo mangiano. L’ha chiamato: _ Giovanni, andiamo a fare una passeggiata nel bosco. _Sì _ ha risposto Giovanni. _Vogliamo fare a chi arriva per primo? _ Ha chiesto l’Orco. _Se mi dai un poco di vantaggio, perché tu hai le gambe più lunghe. _Va bene, ti do una diecina di minuti di vantaggio. Giovanni si è messo a correre finchè ha incontrato un pastore. _Me la vendi una pecora? _ gli ha chiesto. Ha acquistato la pecora e l’ha sbudellata. Poi ha sparso di qua e di là le budella e le altre interiora ed ha raccomandato al pastore: _ Se viene l’Orco e ti chiede, digli che per alleggerirmi mi sono tolto budella ed interiora e che poi correvo veloce come il vento. Dopo dieci minuti è arrivato l’Orco di gran carriera: _ Hai visto uno che correva? Il pastore gli ha risposto di sì e gli ha raccontato il fatto. L’Orco: _ Dammi un coltello perché anch’io devo fare la stessa cosa. Si è tagliato il ventre da sopra a sotto ed è caduto a terra morto stecchito. Giovanni, che si era nascosto sopra un albero, è sceso e con una coppia di buoi ha trascinato l’Orco fino al palazzo del re. Il re per gratitudine gli ha assicurato il mangiare ed il bere per tutta la vita. |