Giuvànnë ‘A Granfòrżë (Giovanni Granforza)

Giuvànnë ‘A Granfòrżë

C’èrë na vótë nu mannìsë ca së ĉhjamǽvë     Giuvànnë.

Nu juórnë spaccànnë i łèvënë s’è mënǽtë na ccëttǽtë e s’è fàttë nu bèllë spàcchë a na   gàmmë.

Ndramèndë ca së fassciǽvë ‘a fërìtë, a manǽtë accëdìjë tùttë ì mùschë ca s’a bbruchëłjàvënë;

all’ùtëmë è cundǽtë cinghëcjéndë mùschë muórtë pë ndèrrë.

Quànnë s’è rëcuótë, è scrìttë sópë u mùrë faccëfròndë u pałàżżë d’u rre: “Giuvànnë ‘A Granfòrżë ca co na mǽnë ndùttë a cinghëcjéndë è dǽtë ‘a mòrtë”.

U juórnë dòppë u rre ‘ha mannǽtë a ĉhjamǽ.

_Dǽtë ca së tàndë fòrtë, _‘ha dìttë, _væ ccìdë ł’Uórchë ca nd’a mundàgnë së màngë tùttë i crëstjǽnë c’attùppë pë nnàndë.

Giuvànnë allórë è ĝĝhjùtë àlla mundàgnë e camìna camìnë è ngundrǽtë nu pëcurǽrë.

_Addó stæ ł’Uórchë? _ ‘ha ddummannǽtë.

_Stæ nda quèlla grùttë; ma che buójë fæ ? Ł’àssëcë jì, ca quìllë të màngë nda nu vëccónë_ è rëspuóstë u pëcurǽrë.

_Non të mbavurǽ e vènnëmë tre o quàttë rëcòttë.

Giuvànnë è ĝĝhjùtë sópë na timbëcèllë faccëfròndë ‘a grùttë e s’è mìsë a                  grëdǽ :

_ Uórchë, së gǽjë curàggë jéssë dafórë ! ­

_Chë sì ? Che buójë ? _ è rëspuóstë ł’Uórchë.

E Giuvànnë co na pàllë ‘i rëcòttë mmǽnë :

_ Sònghë Giuvànnë ‘A Granfòrżë ca co               na mǽnë ndùttë a cinghëcjéndë è dǽtë               ‘a mòrtë e së më ngàżżë të sfragàgnë cómë sta pètrë _ e c’a mǽnë è sfragagnǽtë                          ‘a rëcòttë.

Allórë ł’Uórchë s’è mbavërǽtë e ‘ha ddummannǽtë së së vułìjë mìttë co ĝĝhjìllë.

Giuvànnë è ĝĝhjëttǽtë i rëcòttë e è dìttë ca sì.

‘A matìna dòppë ł’Uórchë è pëgljǽtë na żùchë e è ĝĝhjùtë a (l)lèvënë co Giuvànnë.

Co na mǽnë è sscëppǽtë dùjë o tre cjérrë e è dìttë a Giuvànnë:

_ Jæ, sscèppënë angùnë pùrë tu !

E Giuvànne:

_ Nònn’a gǽjë na żùchë ĉĉhjù (l)lònghë ? Accussì c’i ttache tùttë quàndë stë cjérrë e m’i tìrë tùttë a na vótë.

Ł’Uórchë è rëspuóstë:

_ Nónë nónë, łàssëcë jì së no rëmànghë sènza łèvënë pë tùttë ł’ànnë ca vènënë.

N’àtu juórnë ł’Uórchë è vuóstë fæ na scummèssë àllu ruóllë:

_ Chi arrìvë ĉĉhjù (l)lundǽnë vìngë cjéndë ducǽtë.

È ĝĝhjùtë a pëgljǽ na pètrë ‘i mułìnë e ‘ha mënǽtë cómë da quæ a Sìnnë.

_ Mo tòcchë a te_ è dìttë a Giuvànnë.

Giuvànnë è šcandǽtë ma sùbbëtë s’è mìsë a grëdǽ:

_ Currìtë gèndë dë quìstu mùnnë e quìllë

       ca Giuvànnë ‘A Granfòrze mènë pë ruóllë

       na pètrë ‘i mułìnë

       e accìdë a tùttë quìllë

       ca ngarrarèjë pë nnàndë.

E (l)l’Uórchë:

_ Co chi ‘a gǽjë, ca grìdësë tàndë,

nònn’u vìdësë ca non c’è nëssciunë!

_’A gàggë co quìllë ca stǽnë all’àtu łǽtë d’u mǽrë!

Ł’Uórchë allórë è dìttë:

_ P’amórë ‘i Ddìjë, łàssëcë jì së no sta pètrë nònn’a truvǽmë ĉĉhjù_

e ‘ha pagǽtë i cjéndë ducǽtë.

U juórnë apprjéssë Giuvànnë è vuóstë fæ n’àta scummèssë:

_ Tu ca dìcësë dë jèssë tàndë fòrtë, scummëttìmë a chë nzìcchë i jìdëtë ĉĉhjù nfùnnë nda na cèrsë.

_ Accèttë_ è rëspuóstë ł’Uórchë_ e në scummëttìmë n’àtë cjéndë ducǽtë.

‘A nòttë Giuvannë, allammëcciùnë, co nu tràpënë è ĝĝhjùtë a fæ nu bèllë përtùsë nda na cèrsë, ‘ha ghìndë ‘ì rëcòttë e ‘ha cumëgljǽtë co nu pìcchë ‘i scòrzë stèssë ‘i cèrsë.

‘A matìna prjéstë ènnë jùtë a fæ ‘a scummèssë.

Ł’Uórchë è pëgljǽtë ‘a fułuvènzë e è nzëccǽtë nd’a cèrsë i jìdëtë e ‘a mǽnë sǽna sǽnë.

Giuvànnë allórë è pëgljǽtë ‘a mìrë prècìsë d’u përtùsë e c’è nzëccǽtë i jìdëtë, ‘a mǽnë e mjénzë vràżżë.

Ł’Uórchë, sènza dìcë na parółë, ‘ha pagǽtë ì cjéndë ducǽtë ma n’ha mannǽtë ca scùsë ca stǽvë strìttë .

Ndramèndë ca Giuvànne së në scënnìjë, ł’Uórchë s’è mìsë a arrużżëłǽ mùrgë e pëšcunàżżë p’u ccìdë e pë s’u cacciǽ pë nnàndë na vótë pë sèmbë.

Giuvànnë, ca s’avìjë avëscǽtë ‘a mǽła parǽtë, s’avìjë ammucciǽtë nda na fòrchjë e quànnë è vìstë cadè stu bènë ‘i DDìjë s’è mìsë a grëdǽ:

_Che so stë nfrèccë e cavëciarògnë ca càdënë d’u cjéłë ?

_Eh (l)la madòšchë !_ è pënzǽtë ł’Uórchë_

Pë quìstë acquǽ i mùrgë e i pëšcunàżżë so nfrèccë e cavëciarògnë.

È mègljë c’u chjǽmë e ca m’u tènghë vëcìnë !

Allórë ‘ha chjamǽtë e ‘ha fàttë turnǽ àlla grùttë.

Ma tënìjë sèmbë ngǽpë d’u ccìdë.

Na nottë, ndramèndë ca Giuvànnë durmìjë è ĝĝhjùtë gàtta gàttë e ‘ha dǽtë na vëttëcǽtë ngǽpë co tùttë i sjénzë.

Giuvànnë s’u spëttǽvë, ògnë nòttë së curcǽvë cæpappèdë e àllu pòstë d’a cǽpë cë mëttìjë na chëcùżżë.

Quànne è sëndùtë ca s’è sfragagnatë ‘a chëcùżżë è dìttë:

_Chë jè ca më gattùgljë ngǽpë e non më fæ dòrmë ?

Ł’Uórchë, quànnë è vìstë che pë Giuvannë na vëttëcǽtë ‘i quèlla manère jèrë nu gattuglìzzë ‘i cǽpë, s’è mbavërǽtë angórë ĉĉhjù assǽjë e è dëcìsë:

_ Crǽjë ‘u pòrtë ndu vòšchë e ‘u fàżżë pèrdë, accussì ‘i łùpë s’u màngënë.

‘Ha ĉhjamǽtë:

_ Giuvà, jàmënë a fæ na cammënǽtë nd’u vòšchë.

_Sìnë _ È rëspuóstë Giuvànnë.

_Vułìmë fæ a ch’arrìvë prìmë ? _ È dummannǽtë ł’Uórchë.

_Së më dǽjë nu pìcchë ‘i vandàggë, pëcchè gǽjë i gàmmë ĉĉhjù (l)luónghë.

_Væ bènë! Të dònghë na dëcìnë ‘i mënùtë ‘i vandàggë.

Giuvànnë s’è mìsë a cùrrë fìnë a quànnë è ngundrǽtë nu pëcurǽrë.

_M’a viènnësë na pèchërë ? _ ‘ha dummannǽtë.

S’è accattǽtë ‘a pèchërë e ‘ha sscëvëndrǽtë.

Po è sparpagljǽtë da quæ e d’àllǽ i stëndìnë e (l)l’àtë ndrëjuółë e è raccumannǽtë àllu pëcurǽrë:

_ Së vènë ł’Uórchë e t’addummànnë, dìcëłë ca pë   m’allëggërìsscë m’èggë cacciǽtë stëndìnë e ndrëjuółë e ca po’ sbëgnǽvë cómë u vjéndë.

Dòppë djécë mënùtë è arrëvǽtë ł’Uórchë’i gran còrsë:

_Èjë vìstë ĝùnë ca currìjë ?

U pëcurǽrë ‘ha dìttë ‘i sì e ‘ha cundǽtë u fàttë.

Ł’Uórchë:

_ Dàmmë nu curtjéllë ca pùrë ji èggia fæ accussì.

S’è squartǽtë ‘a pànzë da gàvëtë abbàsscë e (l)l’è cadùtë ndèrrë muórtë stjésë.

Giuvànnë, ca s’avìjë ammucciǽtë sópë na ĉhjàndë, è sscjèsë e co nu parìĉĉhjë è trasscënǽtë ł’Uórchë finë àllu pałàżżë d’u rre.

U rre, pë rëngrazjamèndë, ‘ha fàttë mangiǽ e vèvë pë tùttë ‘a vìtë.

Giovanni Granforza

C’era una volta un taglialegna che si chiamava       Giovanni.

Un giorno, mentre spaccava la legna, si è dato un

colpo di accetta e s’è procurato un taglio ad una gamba.

Mentre si fasciava la ferita, a manate uccideva le mosche che intorno ad essa brulicavano; alla fine contò a terra cinquecento mosche morte

Quando rincasò, scrisse su un muro

dirimpetto al palazzo del re : ” Giovanni  

Granforza, con una mano soltanto, a cinquecento ha      

dato la morte “.

L’indomani il re lo mandò a chiamare.

_Visto che sei tanto forte _ gli disse _ va’ ad uccidere l’Orco che in  

montagna mangia tutte le  persone che incontra.

Giovanni allora andò in montagna e

dopo molto camminare incontrò un pastore.

_Dove vive l’Orco ? _ gli chiese.

_Vive in quella grotta; ma cosa vuoi fare?                

Lascialo stare, perché quello ti mangia in un solo boccone _ ha risposto il pastore.

_Non temere e vendimi tre o quattro ricotte.

Giovanni si recò su un’altura di fronte la grotta e si mise a gridare:

_ Orco, se hai coraggio esci fuori!

_Chi sei? Che vuoi? _ ha risposto l’Orco.

E Giovanni con una palla di ricotta in mano:

_ Sono Giovanni La Granforza, che con una mano soltanto a cinquecento ha dato la morte e se mi arrabbio ti spappolo come questa pietra_ e con la mano ha spappolato la ricotta.

Allora l’Orco ebbe paura e gli chiese se volesse unirsi a lui.

Giovanni buttò le ricotte e disse di sì.

La mattina seguente l’Orco ha preso una fune ed è andato per legna con Giovanni.

Con una mano ha sradicato due o tre cerri ed ha detto a Giovanni:

_ Sradicane qualcuno anche tu!

E Giovanni :

_ Non l’hai una fune più lunga?

Così li lego tutti quanti questi cerri e me li trascino tutti in una volta.

L’Orco ha risposto:

_ No no, lascia stare altrimenti rimango senza legna per tutti gli anni a seguire.

Un altro giorno l’Orco ha voluto fare una scommessa al gioco della ruzzola:

_ Chi arriva più lontano vince cento ducati.

È andato a prendere una macina di pietra da mulino e

l’ha lanciata come di qua a Sinni.

_Ora tocca a te _ ha detto a Giovanni.

Giovanni ha avuto un sussulto ma subito si è messo a gridare:

_Fuggite gente di questo mondo e di quello,

perché Giovanni  La Granforza lancia come ruzzola

una macina di pietra da mulino e uccide tutti quelli

che lungo il percorso trova davanti.

E l’Orco :

_ Con chi l’hai, perché gridi tanto, non (lo) vedi che non c’è nessuno!

_L’ho anche con quelli che si trovano sull’altra sponda del mare!

L’Orco allora ha detto:

_ Per l’amore di Dio, lascia stare altrimenti la macina non la ritroviamo più_ e gli ha corrisposti i cento ducati.

Il giorno seguente Giovanni ha voluto fare un’altra scommessa:

_Tu che dici di essere tanto forte, scommettiamo a chi ficca le dita più in profondità in una quercia.

_Accetto _ ha risposto l’Orco_ e ci scommettiamo altri cento ducati.

La notte Giovanni, di nascosto, con un trapano è andato a fare un bel buco in una quercia,

l’ha riempito di ricotta e l’ha coperto con la stessa corteccia di quercia.

La mattina di buon’ora sono andati a mettere in atto la scommessa.

L’Orco ha preso la rincorsa ed ha ficcato nella quercia le dita e la mano tutta.

Giovanni allora ha preso la mira precisa del buco e ci ha ficcato le dita, la mano e mezzo braccio.

L’Orco, senza dire una parola, gli ha pagato i cento ducati ma l’ha mandato via con la scusa che stava stretto.

Mentre Giovanni se ne scendeva, l’Orco si è messo a far rotolare rocce e grossi massi per ucciderlo e per toglierselo dinanzi una volta per sempre.

Giovanni, che sospettava qualche tranello, si era riparato in una grotta e quando vide cadere questo ben di Dio s’é messo a gridare: _Che cosa sono queste pietruzze e calcinacci che cadono dal cielo?

_Per la miseria! _ ha pensato l’Orco _ Per costui rocce e grossi massi sono pietruzze e calcinacci.

È meglio che me lo tengo vicino!    

Allora l’ha chiamato e l’ha fatto ritornare alla grotta.

Però aveva sempre in mente di eliminarlo.

Una notte, mentre Giovanni dormiva, è andato quatto quatto e gli ha dato una bastonata in testa con forza e decisione.

Giovanni, che se l’aspettava, ogni notte si metteva a letto con la testa al posto dei piedi ed al posto della testa metteva una zucca.

Quando ha avvertito che la zucca era stata spappolata ha detto:

_Chi è che mi solletica in testa e non mi fa dormire?

L’Orco, quando ha visto che per Giovanni

una bastonata di quella maniera

era un solletico alla testa, ha avuto ancora più paura ed ha deciso:

_ Domani lo conduco nel bosco e lo faccio perdere, così i lupi se lo mangiano.

L’ha chiamato:

_ Giovanni, andiamo a fare una passeggiata nel bosco.

_Sì _ ha risposto Giovanni.

_Vogliamo fare a chi arriva per primo? _ Ha chiesto l’Orco.

_Se mi dai un poco di vantaggio, perché tu hai le gambe più lunghe.

_Va bene, ti do una diecina di minuti di vantaggio.

Giovanni si è messo a correre finchè ha incontrato un pastore.

_Me la vendi una pecora? _ gli ha chiesto.

Ha acquistato la pecora e l’ha sbudellata.

Poi ha sparso di qua e di là le budella e le altre interiora ed ha raccomandato al pastore:

_ Se viene l’Orco e ti chiede, digli che per alleggerirmi mi sono tolto budella ed interiora e che poi correvo veloce come il vento.

Dopo dieci minuti è arrivato l’Orco di gran carriera:

_ Hai visto uno che correva?

Il pastore gli ha risposto di sì e gli ha raccontato il fatto.

L’Orco: _ Dammi un coltello perché anch’io devo fare la stessa cosa.

Si è tagliato il ventre da sopra a sotto ed è caduto a terra morto stecchito.

Giovanni, che si era nascosto sopra un

albero, è sceso e con una coppia di buoi ha trascinato

l’Orco fino al palazzo del re.

Il re per gratitudine gli ha assicurato il mangiare ed il bere per tutta la vita.